Musuq harawikuna: Los poemas quechuas de Gabriel de la Cruz

 



Gabriel de la Cruz Espinoza, nació en Huascahura-Ayacucho el 24 de abril de 1992 es Poeta, Licenciado en Lengua Española y Literatura por la Universidad Nacional San Cristóbal de Huamanga. Es profesor del Instituto de Educación Superior Tecnológica Pública Manuel Antonio Hierro Pozo. Además, Conforma el grupo de Investigación Discursos, Representaciones y Estudios Interculturales (EILA) de la Universidad Nacional Mayor de San Marcos y es miembro y fundador del Grupo Literario Yerba Silvestre. Participó en diversos congresos literarios y recitales poéticos a nivel nacional, actualmente curso la maestría en Lengua y literatura en la Universidad Nacional Mayor de San Marcos.


Gabriel de la Cruz Espinoza


Wañuy taki                                                  

Kuyay wawachallay, kuyay churichallay

maytam ripuchkanki, maytam pasachkanki.

tiyanay iskinachapi, yana chiririnkachay

amaya wawallaytaqa, apakullaychu

amaya churillayta, pusakullaychu. 

Comadre, compadre, qarkaykaysillawaychik

kuyasqay wawachayta, churillayta…

Piniytaq mayniytaq, ñuqallayta qawallawanqa

sapaymakani, wakchamakani

wañuylla ripuylla, qaypallawatin

piniyraq mayniyraq, pampallawanqa

amaya ripullaychu, amaya pasallaychu

kuyasqa churillay, kuyasqay wawallay. 

(…) Chisituta tukulla waqaptin sunqullay rupaq wiqita waqara,

musquchallaypi asisqanki, uytuchallaypi pukllasanqui

kusisqa waqaspaymi, wayta chawpichampi puñuykachisayki

kayllay rikrachaypi kuyaykullasqayki,

hay triste vida, hay triste suerte.

Sapallay waqachkaqta dejaykullawanki

sapallay llakichkaqta saqiykullawanki

intillachu kawaq, wayrallachu kawaq

yupikita lastruykita, qawa qawarispaycha, qipaykita qamuyman.



 






¿Imataq wañuy?

Imtaq wañuy, imataq ripuy

Ripuywan wañuyqa

Uqku sunqullas,

Chulla ñanllas.

Warmapas, machupas,

Chay ñanllantas purinchi.

Wañuyqa taquistin,

Tusustinsi nawpaqta rin,

Yawar mayuman chayaptinchi

Yawar yuchaman chayaqtinchi,

Paray wiqita upyaykuspa

Chiri lastawan kuskanchakuspa,

Qatun ñanninta siqaykunchi,

Qipanchik qamuqkuna,

Yupinchita qawaspan, waqarinku,

asirispanku sunita purichkaspa,

Wiqita waqachkaspa qipanchita pasamunku.

Ay wañuy, ay ripuy,

Musquyniypipas takiqtam rikuyki,

Tutay chiripipas qarawiqtam uyariyki,

Llakisunquntinmi purichkani,

Wiqiñawintinmi kay tiyachkani,

Chayamuspaykiqa,

Wamanpa rapranpi puñuchkaqta pusakuway,

Tayta mamaypa rikranpi puñuchkaqta apakuway,

Mana qipakawsayta yuyañaypaq.

¿Qué es morir?

¿Qué es morir? ¿Qué es irse?

Morir y vivir

Tienen un solo corazón

Es un solo camino

Jóvenes o viejos

Todos caminan por el mismo camino.

La muerte bailando

Bailando anda delante, adelante.

Llegando al rio de sangre

Llegando al lago de sangre

Bebiendo lágrimas de la lluvia

Hermanándonos con la fría nieve

Todos nos vamos por el ancho camino

Así todos vienen detrás de nosotros

Mirando nuestras huellas, lloran,

Después de llorar caminan firmes,

Llorando y riendo al atardecer todos por el mismo camino.

Hay el morir, hay el irse

Hasta en mis sueños siempre te veo cantando

Hasta en el silbido del viento frio, estas ahí.

Estoy caminando con el alma triste

Estoy sentado con los ojos llorosos,

Si es que me vas a llevar, llévame,

Cuando este durmiendo en los brazos de huamani, llévame

Cuando este durmiendo en los brazos de mi padre, llévame,

Para no recordar los días pasados.

Kutimuy

Mayman pawanki, kutimuy

Ama ripuychu, kaypin kuyaqniki waqachkan,

Wiqi ñawintinta saqinki,

Ama ripuychu sapayki,

Kuyaqnikitawan pusakuy,

Wiqillanmi pampachkan,

Manaña kallpayuqta,

Kutimuy.

Ama ripuychu, kuyasqan sunqu,

Putka mayus apachkan sapanta,

kutimuy waqayssiqnin,

icha askamallapas

sunqunpi asiynin kanchariman,

icharaq kuskaykichi

allpapa sunqunpi kusi wiñaypa kawaqchi.

Vuelve

A dónde estás volando, vuelve

No te vayas, aquí está llorando tu amado

Con lágrimas en los ojos dejas

No te vayas sola,

Lleva a tu amado junto a ti

Sus lágrimas están que ahogan

Y él ya sin fuerzas.

Vuelve

No te vayas,

Los ríos caudalosos están que le arrastran

Vuelve y acompaña en su dolor.

Tal vez si vuelves, aunque sea un poco,

En su corazón florezca la alegría,

Quizá los dos

En el corazón de la tierra vivan por la eternidad.


Para comunicarse:


gabriel.delacruz1@unmsm.edu.pe


 

 

No hay comentarios.: